Prawo właściwe dla spraw spadkowych z elementem międzynarodowym.

Podstawowym aktem prawnym regulującym zagadnienie prawa właściwego dla spraw spadkowych na terenie UE (poza Danią i Irlandią) jest ustawa z dnia 4 lutego 2011 r. Prawo prywatne międzynarodowe oraz rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 650/2012 z dnia 4 lipca 2012 r. w sprawie jurysdykcji, prawa właściwego, uznawania i wykonywania orzeczeń, przyjmowania i wykonywania dokumentów urzędowych dotyczących dziedziczenia oraz w sprawie ustanowienia europejskiego poświadczenia spadkowego (dalej zwane ,,rozporządzeniem spadkowym”). W światle tych przepisów, prawem właściwym dla ogółu spraw dotyczących spadku jest prawo państwa, w którym zmarły miał miejsce zwykłego pobytu w chwili śmierci, jeżeli przepisy szczególne nie stanowią inaczej.

Prawem właściwym jest, co do zasady, dla ogółu spraw dotyczących spadku, prawo państwa, w którym zmarły miał miejsce zwykłego pobytu w chwili śmierci (art. 21 ust. 1 rozporządzenia spadkowego). Prawo właściwe dla spraw spadkowych zostaje więc ustalone przez posłużenie się łącznikiem miejsca zwykłego pobytu spadkodawcy.

Łącznikami w prawie międzynarodowym prywatnym nazywane są te elementy norm kolizyjnych, które opisują kryteria wskazujące prawo właściwe dla danego stosunku prawnego. Pełnią one zatem rolę wytycznych kierujących adresata do systemu prawnego, którego stosowanie jest nakazane przez normę kolizyjną (M. Świerczyński, Łączniki w normach kolizyjnych, [w:] System Prawa Prywatnego. Tom 20A. Prawo prywatne międzynarodowe, red. M. Pazdan, Warszawa 2014, s. 209). Innymi słowy, łączniki są to kryteria, według których ustala się prawo właściwe dla danego stosunku prawnego. Jednym z łączników podmiotowych jest właśnie łącznik miejsca zwykłego pobytu. W systemie prawnym brak jest definicji tegoż łącznik, jednakże w świetle poglądów doktryny można wskazać, że miejsce zwykłego pobytu określane jest z reguły jako miejsce, w którym dana osoba fizyczna zazwyczaj przebywa i w którym ześrodkowane są jej życiowe interesy (M. Świerczyński, teza 8 do art. 3 PPM z 2011 r., [w:] Prawo prywatne międzynarodowe. Komentarz, red. M. Pazdan, Warszawa 2018, Legalis). Dla ustalenie miejsca zwykłego pobytu wystarczy bowiem osiedlenie się w danym miejscy na jakiś czas, bez zamiaru osiedlania się w tym miejscu na stałe. Jednakże wiele będzie zawsze zależeć od konkretnych okoliczności danego przypadku (M. Pazdan, Prawo prywatne międzynarodowe, Warszawa 2017, s. 73). Ustalenie miejsca zwykłego pobytu zawsze więc nastąpi, na podstawie okoliczności faktycznych danej sprawy, które są dla niego decydujące.

Przy ustalaniu miejsca zwykłego pobytu na podstawie art. 21 ust. 1 rozporządzenia spadkowego, należy mieć na uwadze również to, że wskazane pojęcie ma swoje autonomiczne znaczenie ustalane na użytek tego przepisu. Można zatem przyjąć, że miejscem zwykłego pobytu, w świetle tej regulacji, jest miejsce, w którym ześrodkowana jest aktywność życiowa spadkodawcy w okresie poprzedzającym śmierć (J. Pazdan, Komentarz do art. 66a PPM z 2011 r., [w:] Prawo prywatne międzynarodowe. Komentarz, red. J. Poczobut, Warszawa 2017, s. 959). Ponadto, pomocny przy ustalaniu miejsca zwykłego pobytu może być motyw 23 i 24 preambuły rozporządzenia spadkowego.

Wyjątkowo, prawo właściwe dla sprawy spadkowej może zostać ustalone za pomocą klauzuli ściślejszego związku (art. 21 ust. 2 rozporządzenia spadkowego), która pozwala na odstąpienie od stosowania prawa wskazanego miarodajną normą kolizyjną, jeżeli okazuje się, że rozpatrywana sprawa pozostaje w znacznie ściślejszym związku z innym porządkiem prawnym (A. Wysocka-Bar, teza 14 do art. 21 rozporządzenia spadkowego, [w:] Unijne Rozporządzenie spadkowe Nr 650/2012. Komentarz, red. M. Załucki, Warszawa 2018, Legalis). Klauzula ściślejszego związku ma zatem na celu nie tyle wskazanie prawa najściślej ze sprawą związanego, ile stosowanie prawa, którego właściwość wydaje się oczywista do tego stopnia, że zastosowanie innego prawa (mimo iż zostało wskazane łącznikiem) naruszałoby uzasadnione oczekiwania stron co do prawa właściwego (M. Czepelak, Zasada najściślejszego związku jako reguła kierunkowa prawa prywatnego międzynarodowego, ,,Problemy Prawa Prywatnego Międzynarodowego” 2016, tom 18, s. 90). W doktrynie wskazuje się, że stosowanie klauzuli ściślejszego związku powinno być, z uwagi na jej wyjątkowy charakter, zarezerwowane w zasadzie dla organów sądowych lub wykonujących funkcje sądowe, ze względu na to, że przy badaniu ściślejszego związku rozstrzygające są związki łączące z określonym porządkiem prawnym daną osobę, a nie jej majątek (M. Margoński, teza 12 i 15 do art. 21 rozporządzenia spadkowego, [w:] Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) Nr 650/2012 z dnia 4 lipca 2012 r. w sprawie jurysdykcji, prawa właściwego, uznawania i wykonywania orzeczeń, przyjmowania i wykonywania dokumentów urzędowych dotyczących dziedziczenia oraz w sprawie ustanowienia europejskiego poświadczenia spadkowego. Komentarz, red. K. Osajda, Warszawa 2019, Legalis).

Opisane powyżej reguły ustalania prawa właściwego dla spraw spadkowych są regułami ogólnymi. Na gruncie konkretnej sprawy, należy mieć bowiem na uwadze również przepisy szczególne, które mogą wprowadzać do rozpoznania danej sprawy, dodatkowo, prawo dotyczące bezpośrednio niektórych przedmiotów spadkowych.

Ponadto, należy wskazać, że rozporządzenie spadkowe stosuje się do dziedziczenia po osobach zmarłych w dniu lub po dniu 17 sierpnia 2015 r.

Weronika Wojtachnio

aplikant radcowski I rok

‍